پاڪ افغان واپار: هڪ نظر

ليکڪ: محمد عامر آفريدي
ترجمو: عدنان کوکر
واپار ماڻهن، ڪمپنين ۽ فرمز، ملڪن ۽ قوم?? جي وچ ۾ شين ۽ خدمت?? جي وڪري يا ڏي وٺ جي عمل کي چوندا آهن، ملڪ?? جي وچ ۾ خريد ۽ وڪري جي عمل جي لاءِ هڪ خاص طريقيڪار جي ضرورت هوندي آهي. ان مقصد جي لاءِ ٻه يا ٻن کان وڌيڪ ملڪ?? جي وچ ۾ معاهد?? جي ضرورت هوندي آهي ۽ اها به حڪومت?? جي ذميواري هوندي آهي ته اهي واپار ۽ واپاري رستن تان نه رڳو رڪاوٽون ختم ڪن پر واپا??ين ۽ سيڙپڪارن کي سهولتون، آسانيون ۽ اعتماد به ڏين. ٻن ملڪ?? جي وچ ۾ گڏيل واپار ۾ اضافي سان ٻنهي ملڪن ۽ عوام جي زندگي ۾ خوشحالي اچي ٿي. جڏهن ته ملڪ?? جي وچ ۾ واپار ۾ آسانين ۽ سهولتن سان گڏوگڏ مختلف مسئلا ۽ مشڪلاتون به ٿين ٿيون جن جو جائزو لاڳاپيل حڪومتون وقت بوقت وٺن ٿيون ۽ محفوظ ماحول، سرمائي جو تحفظ ۽ ضمانت، رستي جي سهولت، شي?? جي درآمد ۽ برآمد جي لاءِ ٽرانسپورٽ، سرحدن ۽ ويزا جاري ڪرڻ جي اهم عمل کي آسان بڻائڻ سميت مختلف قدم کڻن ٿيون.

موجوده وقت ۾ جڏهن دنيا هڪ عالمي ڳوٺ ۾ تبديل ٿي آهي، فاصلا گهٽ ٿي ويا آهن ۽ وقت جي رفتار به تيز تر آهي اهڙي صورت ۾ انساني سوچ ۽ فڪر ۽ واپار جا طور طريقا به تبديل ٿي ويا آهن، ٽيڪنالاجي ۾ جدت سان ڏينهن ۾ ٿيندڙ ڪم هاڻي ڪلاڪن ۽ منٽن ۾ ٿي رهيا آهن، ٽيڪنالاجي جي جدت ۽ سهولتن ما?? اڳ به ۽ هاڻي به انساني جبلت تحت واپاري ۽ سيڙپڪار ٻن ڏورانهن ملڪن بدران پنهنجي پاڙيسري علائقن يا ملڪن سان واپار کي ترجيح ڏيندا آيا آهن. پاڙيسري ملڪن سان واپار جا ڪيترائي فائدا آهن جن ۾ امن اما?? جي بهتري، ويجها لاڳاپا، قومي دفاع ۽ سلامتي جو تحفظ شامل آهي.

پاڪستان ۽ افغانستان به ويجها پاڙيسري ۽ ڀائر ملڪن آه?? جيڪي زبان، ثقافت سان گڏوگڏ گڏيل مذهب ۽ تاريخي رشتن ۾ ڳنڍيل آهن. ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ محبت ۽ ڀائيچاري جا لاڳاپا ايترا مضبوط ۽ بااعتماد آهن جو جڏهن 1979ع ۾ روس افغانستان تي حملو ڪيو ته ٻين ملڪ?? جي ابتڙ افغان شه??ين وڏي انگ ۾ پاڪستان جو رخ ڪيو جتي انهن نه رڳو عزت ۽ وقار سان زندگي گذاري پر اڄ به افغان پناهگيرن جو هڪ وڏو انگ پاڪستان ۾ وڏا ڪاروبار ۽ واپار ڪري رهيو آهي، اهڙي طرح عوام سان گڏوگڏ ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ واپاري رابطا قائم آهن.
ٽريڊ ڊولپمينٽ اٿارٽي آف پاڪستا?? جي انگن اکرن موجب پاڪستان افغانستا?? جي لاءِ سڀ کان وڏو واپاري حصيدار ملڪ آهي جتي افغانستان ۾ پيدا ٿيندڙ شيون برآمد ڪيون پيون وڃن ج?? جي ما??يت ڪيترائي سئو ??لي?? ڊالر آهي اهڙي طرح افغانستان پاڪستا?? جي شڊي?? جي لاءِ چوٿين وڏي برآمدي منڊي آهي. سال 2014ع کان اڳ افغانستانجي لاءِ پاڪستان سڀ کان وڏو برآمدي ملڪ هو جڏهن تهبعد ۾ پاڪستان سان اها پوزيشن ايران جهڙن ٻين ملڪن حاصل ڪئي. افغانستان کي پاڪستا?? جي اهم برآمدات ۾ ڪڻڪ، سمينٽ، کنڊ ۽ چانور شامل آهن. افغانستان سان وڌيڪ پاڪستاني روانگي واپار جو اهو به سبب آهي ته ان ۾ شي?? جي پهچ ۾ ٻين ملڪ?? جي مقابلي ۾ وقت ۽ خرچ ۾ نمايان بچت ٿئي ٿي ڇو ته ٻنهي ملڪن جون سرحدون پاڻ ۾ ڳنڍيل آهن جنهن جو فائدو افغانستا?? جي حڪومت ۽ عوام کي پهچي رهيو آهي.
بدقسمتي سان ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ واپار جي راهه ۾ ڪجهه مسئلا به درپيش آهن جن ۾ سڀ کان وڏو مسئلو غيرقانوني واپار آهي، پاڪستان ان غيرقانوني واپار جي خاتمي لاءِ ڪجهه قدم پن کنيا آهن، ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ طورخم ۽ چمن بارڊر جهڙيون راهداريون به آهن جتي قانوني طريقي سان واپار ٿئي ٿو، پاڪستان ۽ افغانستان ٻنهي گڏيل واپار ۾ سگهه، واپا??ين کي آساني?? جي فراهمي ۽ ٻين مسئل?? جي حل لاءِ واپا??ين تي ٻڌل پاڪ افغان گڏيل ايوان صنعت ۽ واپار پڻ قائم ڪيو آهي. پاڪستان افغانستان سان واپار کي تمام گهڻي اهميت ڏئي رهيو آهي ۽ ان ڏس ۾ پاڪستان ڪيترائي عملي قدم پڻ کنيا آهن جنهن جو اندازو گذريل سال 18 سيپٽمبر تي وزيراعظم عمران خان پاران طورخم بارڊر ٽرمينل کي هفتي جا 7 ڏينهن 24 ڪلاڪ کليل رکڻ جي حڪم سان به ٿئي ٿو.
اسٽيٽ بئنڪ آف پاڪستا?? جي هڪ رپورٽ موجب گذريل ما??ي سال جي په??ين 11 مهينن ۾ افغانستان کي پاڪستاني روانگي واپار ۾ 33.40 سيڪڙو گهٽتائي رڪارڊ ڪئي وئي آهي. ان عرصي ۾ افغانستان پاڪستاني روانگي واپار جو ڪاٿو 825.63 ??لي?? ڊالر رهيو جيڪو ما??ي سال 19 – 2018ع جي انهي عرصي جي مقابلي ۾ 33.40 سيڪڙو گهٽ آهي، ما??ي سال 19 – 2018ع جي په??ين 11 مهينن ۾ افغانستان کي پاڪستاني روانگي واپار جو ڪاٿو 1.101 ارب ڊالر رڪارڊ ڪيو ويو هو. انگن اکرن موجب هلندڙ سال مئي ۾ افغانستان کي 17.01 ??لي?? ڊالر ما??يت جو روانگي واپار ڪيو ويو. گذريل سال مئي ۾ افغانستان کي پاڪستاني روانگي واپار جو ڪاٿو 115.88 ??لي?? ڊالر رڪارڊ ڪيو ويو هو. اسٽيٽ بئنڪ جي رپورٽ موجب اهڙي طرح افغانستان سان درآمدات ۾ 36.79 سيڪڙو جي گهٽتائي آئي آهي، گذريل ما??ي سال جي په??ين 11 مهينن ۾ افغانستان سان درآمدات جو ڪاٿو 119.32 ??لي?? ڊالر رڪارڊ ڪيو ويو هو. ما??ي سال 19 – 2018ع جي انهي عرصي ۾ افغانستان سان 163.13 ??لي?? ڊالر جي درآمدات ٿي هئي.
ملڪ?? جي وچ ۾ واپاري سرگرمين تي نظر رکڻ واري عالمي اداري ٽريڊنگ اڪنامڪس پاران جولاءِ 2020ع جي رپورٽ موجب سال 2019ع ۾ افغانستان سان پاڪستان کي 579.53 ??لي?? ڊالر جي درآمدات ٿي جن ۾ 175.25 ??لي?? ڊالر ما??يت جا ميوا ۽ 155.14 ??لي?? ڊالر ما??يت جون ڀاڄيون شامل هيون. اهڙي طرح گذريل سال افغانستان سان 91.14 ??لي?? ڊالر جي معدنيات ۽ تيل، 57.87 ??لي?? ڊالر ڪپهه ۽ 32.78 ??لي?? ڊالر ما??يت جو لوهه ۽ اسٽيل به درآمد ڪيو ويو.
افغانستا?? جي لاءِ پاڪستاني برآمدات جي مقابلي ۾ جيتوڻيڪ پاڪستا?? جي لاءِ افغانستا?? جي درآمدات جو ڪاٿو گهٽ آهي جڏهن ته مجموعي طور تي گذريل ما??ي سال ۾ ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ گڏيل واپار جي ڪاٿي ۾ گهٽتائي آئي آهي. ٻنهي پاريسري ملڪ?? جي وچ ۾ واپار ۾ گهٽتائي ڇو آئي؟ ان جا ڪيترائي سبب ٿي سگهن ٿا، ان بابت جڏهن پاڪ افغان جوائنٽ چيمبر آف ڪامرس ۽ سرحد چيمبر آف ڪامرس جي اڳوڻي صدر ۽ فرنٽيئر ڪسٽم ايجنٽس ايسوسيئيش?? جي موجوده صدر ضياءَ الحق سرحدي کان پڇيو ته هن ٻڌايو ته “پاڪ افغان واپار کي هن وقت مسئلا درپيش آهن ۽ گڏيل واپار ۾ به گهٽتائي آئي آهي. هن چيو ته هڪ وقت ۾ ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ گڏيل واپار جو ڪاٿو 2.5 ارب ڊالر تائين پهچي ويو هو جنهن کانپوءِ ان ۾ ترتيبوار گهٽتائي ايندي وئي جنهن جا ڪيترائي سبب آهن. جيڪڏهن موجوده صورتحال جو جائزو ورتو وڃي ته جهڙي طرح ڪورونا وائرس جي عالمي وبا سڄي دنيا جي معيشتن کي سخت متاذثر ڪيو آهي اتي ان سان پاڪستان ۽ افغانستان جون معيشتون به متاثر ٿيون آهن. هن چيو ته ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ سرحدون بند هجڻ جي ڪري به ڪيترائي مسئلا پيدا ٿيا آهن، ڪجهه عرصو اڳ به پاڪ افغانستان سرحد بند ٿي هئي جنهن کانپوءِ وزيراعظم عمران خان پاڪ افغان سرحد کي 24 ڪلاڪ کليل رکڻ جو اعلان ڪيو، ان اعلان کانپوءِ ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ واپار بهتري آئي جڏهن ته ان کانپوءِ ڪورونا وائرس جي وبا جي ڪري اها صورتحال خراب ٿي. هن چيو ته اڳ ۾ ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ واپار بابت معاملا ڪسٽمز کاتي، انتظاميا ۽ خيبرايجنسي ۾ مقرر پوليٽيڪل ايجنٽ طئي ڪندا هئا جڏهن اڳوڻي فاٽا کي خيبرپختونخواهه ۾ ضم ڪيو ويو ته پوليٽيڪل ايجنٽ جوڪردار ختم ٿيو، ٿيڻ ائين گهرجي ها ته سمورا انتظام ڊپٽي ڪمشنر خيبر جي هٿ ۾ هجن ها جڏهن ته ا?? جي ابتڙ اتي ڊپٽي ڪمشنر ته آهي پر سمورا اختيار ڊي پي او سنڀالي ورتا آهن. ڪسٽمز کانسواءِ اتا?? جي سرحدي انتظام ۽ انصرام ۾ ڪيترائي ٻيا کاتا به شامل آهن جنه?? جي ڪري به واپار متاثر ٿيو آهي. هن چيو ته پاڪستان ۽ افغانستا?? جي وچ ۾ واپار بابت معاملن کي ڪيترن ئي کاتن بدران هڪ کاتي کي ڏسڻ گهرجي، ان سان گڏوگڏ رستي جي رڪاوٽن کي ختم ڪرڻ سان بنهي ملڪ?? جي وچ ۾ واپار ۾ نه رڳو استحڪام ايندو پر ان ۾ تمام گهڻو اضافو به ٿي سگهي ٿو. هن حڪومت کان ان حوالي سان خاص ڌيان ڏيڻ جو مطالبو ڪيو ته جيئن ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ واپار ۾ تيزي آڻي سگهجي جنهن سان نه رڳو واپاري سرگرميون تيز ٿينديون پر ان سان عوام ۽ حڪومت?? جي لاءِ خوشيون پڻ کڻي ايندي”.

پاڪستان ۽ افغانستا?? جي عوام جي وچ ۾ واپار ۽ واپاري رابطا نوان نه آهن پر اهي صدين کان قائم آهن، ٻنهي پاڙيسري ملڪ?? جي وچ ۾ واپار بابت سرحد چيمبر آف ڪامرس جي اڳوڻي صدر حاجي محمد افضل چيو ته جڏهن به امن امان يا دهشتگردي جي ڪري چمن ۽ طورخم سرحد بند ٿئي ٿي ته افغانستا?? جي عوام لاءِ خوراڪ سميت ڪيترائي مسئلا پيدا ٿي وڃن ٿا، انهي جي ڪري افغانستان ايرا?? جي سرحد ۽ بندرگاهن جو استعمال وڌائي ڇڏيو آهي. هن چيو ته پاڪستان ۽ افغانستا?? جي وچ ۾ گڏيل واپار جي جيڪا صورتحال آهي ته يقيني طور تي ٻئي ڀائر ملڪ آهن، ٻنهي ملڪن جون عوامي ۽ اقتصادي حالتون به هڪ جهڙيون آهن، ٻئي ملڪ صدين کان ڪاوباري رابطن ۾ واڳيل آهن، جيڪڏهن هڪ طرف پاڪستان کي وچ ايشيائي رياستن تائين په?? جي لاءِ افغانستا?? جي ضرورت آهي ته ٻئي طرف افغانستان وٽ سمنڊ نه آهي ۽ ان کي سڀ کان وڌيڪ پاڪستا?? جي ضرورت آهي. هن چيو ته پاڪ افغان واپار ۾ جيڪي مسئلا آهن انهن ۾ هر ٻئي ڏينهنسرحد?? جي بندش سڀ کان وڏو مسئلو آهي، محدود پئماني تي ٽرڪن کي برآمد جي اجازت به هڪ اهم مسئلو آهي، هي اهي حالتون آه?? جيڪي ٻنهي ملڪ?? جي وچ ۾ واپار ۾ مشڪلاتون ۽ رڪاوٽون پيدا ڪري رهيون آهن. هن چيو ته انهن مسئلن جو مستقل حل ضروري آهي، واپا??ين کي آسانيون فراهم ڪرڻيون پونديون، چيڪنگ جو نظام خودڪار بڻائڻو پوندو، اسڪريننگ جي ذريعي چيڪنگ جو نظام ايترو شفاف بڻائڻو پوندو جو نه رڳو وڏي انگ ۾ درآمد ۽ برآمد ٿئي پر ٽرانزٽ ٽريڊ سميت ٻيا معاملا پڻ آسان بڻائي سگهجن. ان سان نه رڳو پاڪستان ۽ افغانستا?? جي اقتصادي حالت ۾ بهتري ايندي پر ٻنهي ملڪ?? جي حڪومت?? جي وچ ۾ غلط فهميون به ختم ٿينديون. هنچيو ته امن اما?? جي صورتحال به ان صورت ۾ بهتر ٿي سگهي ٿي جيڪڏهن سرحد جي ٻنهي طرفن کان رهندڙ ماڻهو خوشحال هجن ۽ ڪاروبار جي ذريعي آمدني حاصل ٿئي ته ماڻهو ٻين سرگرمين تي ڌيان نه ڏيندا. اسان کي انهن معاملن کي گهري نظر سان ڏسڻو ۽ ان بابت سوچڻو پوندو.